Căng thẳng ở Biển Đông gia tăng vào thứ Hai với Trung Quốc đệ đơn khiếu nại ngoại giao, Philippines triệu tập đại sứ Trung Quốc, và Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. ra lệnh điều tra một ngày sau khi tàu của cả hai quốc gia va chạm trong vùng biển tranh chấp.
Một tàu tuần duyên Trung Quốc va chạm với một tàu tiếp tế Philippines vào sáng sớm Chủ nhật. Hai giờ sau, Manila nói một tàu dân quân biển Trung Quốc va chạm với một tàu bảo vệ bờ biển Philippines trong cùng hoạt động cung cấp hàng tiếp tế cho một đồn trú ở Bãi Thomas thứ hai.
Những “hành động nguy hiểm, bất hợp pháp và liều lĩnh” của các tàu Trung Quốc gây thiệt hại cho các phương tiện Philippines “trong vùng kinh tế độc quyền của chúng tôi và đang được xem xét nghiêm túc ở cấp cao nhất của chính phủ”, theo tuyên bố từ văn phòng của Marcos.
Trong cuộc họp báo sau khi gặp Marcos, Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Gilberto Teodoro nói các sự cố cho thấy “vi phạm nghiêm trọng luật quốc tế và hành động mở rộng lãnh thổ và hung hăng của Trung Quốc”.
“Quốc gia và thế giới phải lên án hành động bất hợp pháp và độc đoán của chính phủ Trung Quốc vi phạm mọi chuẩn mực trong luật quốc tế”, Teodoro nói.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Philippines Teresita Daza nói Manila đã triệu tập đại sứ Trung Quốc khi chính phủ “sử dụng đầy đủ quá trình ngoại giao và thực hiện mọi hành động có thể để bảo vệ quyền lợi của mình”.
Một nhà ngoại giao cấp cao tại đại sứ quán Trung Quốc tại Manila đã gặp một quan chức Bộ Ngoại giao Philippines và bày tỏ sự bất mãn và phản đối mạnh mẽ việc tàu Philippines xâm nhập, theo tuyên bố từ đại sứ quán. Nhà ngoại giao kêu gọi Philippines ngừng “khiêu khích” trên biển và “chiến dịch bôi nhọ”, kéo tàu mắc cạn của mình ra khỏi ngay lập tức.
Tàu cần tiếp tế – BRP Sierra Madre – là một tàu thời Thế chiến II được Philippines đặt tại Bãi Thomas thứ hai vào năm 1999 để phản ứng lại việc Trung Quốc chiếm đóng gần đó Mischief Reef bốn năm trước. Tuy nhiên, Trung Quốc đã lặp lại yêu cầu Philippines loại bỏ con tàu mà nó cho là “bất hợp pháp” và “cố ý” mắc cạn tại bãi đá.
Một tài khoản mạng xã hội liên kết với Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc cáo buộc Philippines đang gây nhầm lẫn cho thế giới và cung cấp “cửa sổ” cho một số lực lượng can thiệp vào Biển Đông, một ám chỉ không rõ ràng đến Mỹ.
Vụ va chạm Chủ nhật diễn ra sau những nỗ lực của Philippines nhằm đẩy lùi số lượng xâm nhập ngày càng tăng khi Bắc Kinh khẳng định yêu sách gần như toàn bộ một tuyến đường hàng hải quan trọng về tài nguyên và thương mại toàn cầu. Trung Quốc nói các vụ va chạm xảy ra sau khi các tàu Philippines bỏ qua cảnh báo và tiếp cận các phương tiện Trung Quốc một cách không an toàn.
“Philippines sẽ không bao giờ bị răn đe bởi hành động khiêu khích của Trung Quốc”, người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Jonathan Malaya nói, thêm rằng quốc gia Đông Nam Á sẽ tiếp tục “sửa chữa, bảo trì và hỗ trợ quân đội của mình trên BRP Sierra Madre”.
Mỹ nói vụ việc đại diện cho những hành động “nguy hiểm và bất hợp pháp” từ phía Trung Quốc khi Nhật Bản cũng bày tỏ sự ủng hộ Philippines.
Các tàu đã “vi phạm luật quốc tế bằng cách cố ý can thiệp vào việc tàu Philippines thực hiện tự do đi lại trên biển khơi”, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết trong một tuyên bố vào Chủ nhật. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ning nói trong cuộc họp báo vào thứ Hai rằng tuyên bố của Mỹ “là một nỗ lực ủng hộ hành động xâm phạm và khiêu khích của Philippines”.
Ngoài việc tăng cường tiết lộ công khai các sự cố như vậy, Philippines và đồng minh hiệp ước là Mỹ đã di chuyển để mở rộng hợp tác quốc phòng, làm gia tăng căng thẳng giữa hai cường quốc. Nhưng với Mỹ đã bận rộn với cuộc chiến ở Ukraine và bây giờ là một xung đột thứ hai giữa Israel và Hamas, các quan sát viên nói Trung Quốc có thể nhìn thấy cơ hội thử thách quyết tâm của Mỹ ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Khi được hỏi liệu va chạm có khiến Philippines kích hoạt hiệp ước lâu năm với Mỹ sẽ yêu cầu nước này đến bảo vệ Philippines hay không, quan chức ngoại giao Daza của Manila nói điều đó “cần phải nghiên cứu kỹ hơn”.
“Tôi không loại trừ khả năng họ đang lợi dụng sự phân tâm của Mỹ”, Bonnie Glaser, giám đốc chương trình châu Á tại Quỹ Marshall Đức nói. “Tôi dự đoán điều này sẽ leo thang trong những ngày và tuần tới.”