LON ĐÔN – Hàng trăm người tập trung ở trung tâm London vào thứ Bảy để đánh dấu kỷ niệm một năm ngày mất của Mahsa Amini, một phụ nữ Kurd Iran 22 tuổi, người đã chết trong tù cảnh sát ở Iran năm ngoái, kích động các cuộc biểu tình trên toàn thế giới chống lại chế độ thần quyền Hồi giáo bảo thủ của đất nước.
Hô vang “Phụ nữ! Cuộc sống! Tự do!”, đám đông cầm chân dung của cô và tập trung xung quanh ký ức của một người phụ nữ trẻ đã qua đời vào ngày 16/9/2022, sau khi bị bắt vì bị cáo buộc vi phạm luật bắt buộc đội khăn trùm đầu của Iran. Các cuộc biểu tình tương tự diễn ra ở Rome và Berlin.
Ở Iran, chính quyền tìm cách ngăn chặn kỷ niệm này nổ ra các cuộc biểu tình làm rung chuyển đất nước năm ngoái. Cha của Amini bị giam giữ bên ngoài nhà riêng sau khi gia đình cho biết họ dự định tụ tập tại mộ của cô để cử hành một nghi lễ tưởng niệm truyền thống, nhóm bảo vệ quyền người Kurd Hengaw cho biết. Người dân ở trung tâm Tehran báo cáo về sự hiện diện an ninh nặng nề, và lực lượng an ninh được nhìn thấy ở miền tây Iran, nơi người Kurd thiểu số tổ chức các cuộc biểu tình lớn năm ngoái.
Amini, một phụ nữ người Kurd-Iran đến từ khu vực phía tây, đã chết ba ngày sau khi bị cảnh sát đạo đức bắt giữ, bị cáo buộc vi phạm luật yêu cầu phụ nữ phải che tóc nơi công cộng. Trong khi chính quyền nói rằng cô bị đau tim, những người ủng hộ Amini nói rằng cô bị cảnh sát đánh đập và chết do chấn thương.
Cái chết của cô đã kích động các cuộc biểu tình lan rộng khắp đất nước và nhanh chóng leo thang thành các cuộc gọi lật đổ chế độ Hồi giáo bốn thập kỷ tuổi của Iran.
Chính quyền đã đáp trả bằng một cuộc đàn áp tàn bạo khiến hơn 500 người thiệt mạng và hơn 22.000 người khác bị giam giữ, theo các nhóm nhân quyền. Các cuộc biểu tình phần lớn đã dừng lại vào đầu năm nay, nhưng vẫn còn những dấu hiệu rộng rãi về sự bất mãn. Trong vài tháng, phụ nữ có thể nhìn thấy công khai thách thức luật khăn trùm đầu ở Tehran và các thành phố khác, kích động một đợt trấn áp mới vào mùa hè.
Các nhà hoạt động trên toàn thế giới tìm cách kích động lại các cuộc biểu tình vào kỷ niệm ngày mất của Amini.
Vào thứ Bảy, khoảng 100 người biểu tình tập trung trước Đại sứ quán Iran ở Rome dưới khẩu hiệu “Phụ nữ! Cuộc sống! Tự do!”.
“Bây giờ điều quan trọng là toàn thế giới phải bắt đầu lại biểu tình trên đường phố, bởi vì điều chúng tôi muốn là cô lập chế độ này và đặc biệt chúng tôi muốn thúc đẩy tất cả các quốc gia không có thỏa thuận chính trị và kinh tế với Iran,” người biểu tình Lucia Massi nói.
Iran đổ lỗi cho các cuộc biểu tình năm ngoái cho Hoa Kỳ và các cường quốc nước ngoài khác, mà không cung cấp bằng chứng, và kể từ đó đã cố gắng xem nhẹ các cuộc bạo loạn thậm chí khi nó di chuyển để ngăn chặn bất kỳ sự hồi sinh nào.
Các cuộc biểu tình một phần được thúc đẩy bởi nỗi đau kinh tế lan rộng mà người Iran đã phải chịu đựng kể từ khi Tổng thống Donald Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân với các cường quốc thế giới và áp đặt lại các lệnh trừng phạt nghiệt ngã lên Iran. Nhưng sự đau khổ đó cũng có thể khiến việc duy trì các cuộc biểu tình kéo dài trở nên khó khăn, vì nhiều người Iran vật lộn để mưu sinh.
Tổng thống Joe Biden đã đưa ra một tuyên bố dài vào thứ Sáu công nhận kỷ niệm một năm ngày mất của Amini, và Hoa Kỳ công bố các lệnh trừng phạt mới nhắm vào các quan chức và thực thể Iran. Ngoại trưởng Anh James Cleverly cũng lưu ý kỷ niệm và áp đặt các lệnh trừng phạt mới lên các quan chức Iran.
Soheila Sokhanvari, một nghệ sĩ người Anh gốc Iran, chuyển đến Vương quốc Anh để học một năm trước cuộc cách mạng năm 1979 đưa các nhà lãnh đạo Hồi giáo bảo thủ của Iran lên nắm quyền. Cô đang ở London chuẩn bị cho một triển lãm cá nhân về các biểu tượng nữ quyền tiền cách mạng năm ngoái khi cô nghe tin về cái chết của Amini.
Những cuộc biểu tình tiếp theo đánh dấu lần đầu tiên thế giới chứng kiến ”một cuộc cách mạng do phụ nữ khởi xướng,” cô nói với Associated Press hồi đầu tháng này.
“Nhưng tôi nghĩ điều thực sự quan trọng về cuộc biểu tình này là lần đầu tiên trong lịch sử Iran, đàn ông Iran thực sự ủng hộ phụ nữ và họ đang ủng hộ phụ nữ và họ đang bày tỏ sự tôn trọng đối với phụ nữ,” cô nói. “Điều đó rất độc đáo và chưa từng xảy ra trong lịch sử Iran.”