Mười năm trước, Philippines đã nộp đơn khiếu nại lên Tòa án Trọng tài Thường trực tại The Hague, phản đối các tuyên bố chủ quyền rộng lớn của Trung Quốc ở Biển Đông, mà Trung Quốc đã sử dụng để biện minh cho việc xây dựng các căn cứ quân sự trên vùng biển tranh chấp. Khi tòa án do Liên Hợp Quốc hậu thuẫn phán quyết ủng hộ Philippines và chống lại Trung Quốc vào năm 2016, quyết định đó được ca ngợi là một “chiến thắng vĩ đại”, giống như chiến thắng của David trước Goliath.
Nhưng Trung Quốc coi phán quyết đó chỉ là “một mảnh giấy vụn”, theo lời Bộ Ngoại giao Trung Quốc, và thay vào đó tiếp tục khẳng định chủ quyền một cách hung hăng đối với biển này, thậm chí sử dụng laser cấp quân sự và pháo nước. Tuy nhiên, bất chấp sự thách thức công khai của Bắc Kinh đối với phán quyết năm 2016, Philippines được cho là đang cân nhắc đưa Trung Quốc trở lại tòa án. Các chuyên gia cho rằng một vụ kiện mới – và thậm chí có thể Philippines sẽ lại giành chiến thắng – sẽ khó có tác dụng thực tế đối với Bắc Kinh, nhưng các cơ quan chức năng Philippines dường như hiểu điều này và, do e ngại leo thang quân sự, dường như quan tâm nhiều hơn đến việc tiếp tục làm xói mòn hình ảnh mà Trung Quốc cố gắng tạo dựng cho mình là một quốc gia tuân thủ nghiêm ngặt “trật tự quốc tế dựa trên luật lệ”.
“Đối mặt với thất bại pháp lý lần thứ nhất là một chuyện, nhưng nếu bạn phải đối mặt với thất bại pháp lý lần thứ hai, một lần nữa, tôi không nghĩ điều đó sẽ tốt cho danh tiếng của Trung Quốc”, ông Collin Koh, chuyên gia về các vấn đề hàng hải tại Trường Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore, nói với TIME. Ông Koh nói rằng bảy năm kể từ phán quyết quốc tế trước đây là một thời gian dài, và một vụ kiện mới dựa trên vụ kiện trước đó sẽ tiếp tục thổi bùng lên sự chú ý toàn cầu đối với các hành động của Trung Quốc ở Biển Đông.
Tất nhiên, việc nộp đơn kiện mới cũng tiềm ẩn những rủi ro đối với Philippines. “Bạn thắc mắc: về mặt thực tiễn hoặc chính trị, liệu nỗ lực và chi phí để kiện tụng một lần nữa có thực sự đáng giá không?”, Giáo sư Natalie Klein, chuyên gia luật quốc tế tại Đại học New South Wales (UNSW) ở Sydney, Úc nói. Thực tế, kiện tụng quốc tế có thể rất tốn kém: tổ chức truyền thông phi lợi nhuận độc lập VERA Files đưa tin rằng chính phủ Philippines đã chi khoảng 7 triệu đô la tiền thù lao cho các luật sư quốc tế, những người đã giúp nước này giành chiến thắng trong vụ kiện năm 2016.
Theo GS Klein của Đại học UNSW, thiệt hại về danh tiếng mà Trung Quốc phải gánh chịu do vắng mặt trong phiên tòa trọng tài đầu tiên có thể khiến các cơ quan Trung Quốc xem xét tham gia vào bất kỳ thủ tục pháp lý nào trong tương lai. GS Klein nói bà sẽ không ngạc nhiên nếu Trung Quốc đóng vai trò chủ động hơn nếu một đơn kiện mới được nộp, nhưng bà cũng cảnh báo rằng Trung Quốc “có quan điểm rất mạnh mẽ rằng ‘đây không phải là cách chúng tôi giải quyết các tranh chấp’. Họ thích các cơ chế đàm phán”.
Việc nộp đơn kiện mới có nguy cơ khiêu khích thêm sự hung hăng từ Bắc Kinh – đến nay vẫn dựa vào các phương pháp không sử dụng vũ lực nhưng vẫn nguy hiểm để ngăn chặn lực lượng Philippines ở Biển Đông. “Bất cứ ai từng tham gia vụ kiện tòa án đều biết rằng nó thực sự có thể làm cho mâu thuẫn trở nên tồi tệ hơn”, Giáo sư Douglas Guilfoyle, chuyên gia luật quốc tế và an ninh hàng hải tại UNSW Canberra, nói. “Không ai thích đi kiện cả. Đó là một công việc cực kỳ đối đầu”.
Tuy nhiên, bất chấp những rủi ro, cựu Tổng chưởng lý Philippines kiêm Thẩm phán Tòa án Tối cao Francis Jardeleza, người từng là thành viên nhóm pháp lý đưa Trung Quốc ra tòa án quốc tế vào năm 2013, nói rằng việc nộp đơn kiện mới đáng giá ngay cả khi nó khiến người hàng xóm hùng mạnh của Philippines tức giận vì nó “thúc đẩy tiến trình”, mặc dù chậm chạp. “Đối với Trung Quốc, họ nghĩ về vấn đề này theo thời gian 1.000 năm”, ông Jardeleza nói với TIME. “Vì vậy, người Philippines cũng nên suy nghĩ theo cách đó”.
Cuối cùng, đưa tranh chấp trên Biển Đông trở lại tầm chú ý của cộng đồng quốc tế có thể làm nổi bật cách thức Trung Quốc có thể trở thành một quốc gia hung hăng và không hợp tác – một sự tương phản sắc nét với nỗ lực của Trung Quốc nhằm lôi kéo phần còn lại của Đông Nam Á và Thế giới thứ ba trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng toàn cầu với phương Tây.
Giáo sư Jay Batongbacal, chuyên gia về luật hàng hải tại Đại học Philippines, nói: “Vào một lúc nào đó, Trung Quốc sẽ phải nhận ra rằng tuân thủ luật pháp quốc tế, là một thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, có giá trị hơn bất kỳ sự bất tiện hoặc bất lợi nào mà họ có thể nghĩ rằng mình sẽ phải đối mặt khi thừa nhận các tuyên bố và quyền lợi của Philippines đối với các khu vực này”.