Thế giới đang bước vào một giai đoạn mới của vaccine. Sau thành công của vaccine mRNA chống COVID-19, các nhà khoa học có khả năng chế tạo vaccine phù hợp với cấu trúc của virus, đưa một loạt vaccine mới lên đường chân trời.
Những loại vaccine mới nhất là vài loại tiêm chủng mới chống lại virus hô hấp syncytial (RSV).
Những loại vaccine này được chào đón bởi RSV có thể gây nguy hiểm, thậm chí tử vong, ở người rất già và rất trẻ. Nhưng những loại vaccine này, do Pfizer và GlaxoSmithKline sản xuất, cũng đắt đỏ, khoảng 300 USD cho người lớn và lên tới 1.000 USD đối với một trong những loại tiêm, kháng thể đơn dòng thay vì vaccine truyền thống, dành cho trẻ sơ sinh. Nhiều vaccine cũ chỉ có giá vài xu.
Và một phần do chi phí cao, hiện có tình trạng thiếu vaccine RSV cho trẻ sơ sinh, khiến Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ đưa ra cảnh báo cho bác sĩ ưu tiên trẻ em dễ bị tổn thương nhất.
Sự ra đời của những loại thuốc mới buộc Hoa Kỳ phải đối mặt lại với những câu hỏi mà nước này đã tránh né từ lâu: Một loại tiêm chủng có thể được tiêm – có thể hàng năm – cho hàng triệu người Mỹ nên có giá bao nhiêu? Ngoài ra, khi Hoa Kỳ là một trong hai quốc gia cho phép quảng cáo trực tiếp cho người tiêu dùng, làm sao để đảm bảo vaccine đến tay những người thực sự cần và không phải những người tìm kiếm chúng do quảng cáo gây sợ hãi, với chi phí lớn?
Đã có quảng cáo trên truyền hình và internet cho thấy những người nghỉ hưu tích cực chơi bóng chuyền hoặc đi xem phòng triển lãm nghệ thuật, nhưng cuộc sống của họ “bị cắt ngắn” bởi RSV. Điều này giải thích lý do tại sao có hàng dài người chờ tiêm vaccine tại nhà thuốc địa phương của tôi.
Việc sử dụng không phân biệt vaccine đắt tiền có thể gây áp lực lên ngân sách đã chật hẹp của cả bảo hiểm công lẫn tư.
Rủi ro của RSV đối với trẻ sơ sinh
Các nước phát triển khác có chiến lược cụ thể hơn để quyết định nhóm dễ bị tổn thương nào cần vaccine và giá của vaccine nên bao nhiêu. Hoa Kỳ không có, và khi vaccine chuyên biệt phát triển, các chương trình công và tư sẽ cần suy nghĩ làm thế nào để sử dụng và tài trợ vaccine có thể rất có lợi cho một số người nhưng lãng phí nguồn lực y tế nếu được tiêm cho tất cả.
RSV là bệnh truyền nhiễm theo mùa, có thể gây nhập viện hoặc, trong một số trường hợp hiếm, tử vong ở trẻ sơ sinh và người trên 75 tuổi, cũng như những người mắc bệnh nền nghiêm trọng như bệnh tim hoặc ung thư. Đối với hầu hết mọi người mắc RSV, bệnh diễn biến như cảm lạnh; bạn có thể đã từng mắc RSV nhiều lần mà không hay biết.
Đó là lý do Tiến sĩ Barney Graham, nhà khoa học đã dành nhiều thập kỷ tại Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ hoàn thiện khoa học cơ bản dẫn đến các loại vaccine hiện tại, nói rằng “sử dụng rõ ràng nhất là ở trẻ sơ sinh”, chứ không phải người lớn.
Đó cũng là lý do một nhóm các nước châu Âu, cố gắng xác định cách tốt nhất để sử dụng những loại vaccine này mà không làm tăng chi phí, tập trung vào trẻ sơ sinh và xác định giá hợp lý. Mặc dù nhiều người già có thể tử vong hơn do RSV, nhưng số năm cuộc sống bị mất là lớn hơn đối với trẻ rất nhỏ. (Trẻ sơ sinh có thể được tiêm kháng thể đơn dòng trực tiếp hoặc được bảo vệ thông qua vaccine truyền thống cho mẹ gần cuối thai kỳ, truyền miễn dịch qua tử cung.)
Kiểm tra chi phí và lợi ích của vaccine, một nhóm các nhà nghiên cứu châu Âu xem xét các kịch bản trong đó giá cao hơn 75 euro (khoảng 80 USD) – hoặc “rẻ hơn” dưới 25 euro (khoảng 27 USD), theo Philippe Beutels, giáo sư kinh tế y tế tại Đại học Antwerp, người dẫn đầu nhóm.
Mặc dù tính toán có khác nhau đôi chút tùy theo từng quốc gia, nhóm kết luận chung là nếu giá ở mức cao, vaccine không hiệu quả về chi phí. Điều đó có nghĩa, ông nói, “chúng ta không nên tiêm bất kỳ loại vaccine nào và duy trì thực hành hiện tại” là điều trị trẻ sơ sinh bị bệnh – thường khỏe lại nhanh chóng – bằng chăm sóc hỗ trợ.
Các nước như Bỉ, Vương quốc Anh, Đan Mạch, Phần Lan và Hà Lan sẽ sử dụng tính toán này để thương lượng giá cho hai loại vaccine trẻ sơ sinh, tiếp theo là quyết định loại vaccine nào nên được cung cấp. “Nếu kháng thể đơn dòng là 100 euro và vaccine là 10 euro, thì vaccine sẽ được ưu tiên hơn”, Beutels nói.
Họ chưa xem xét cách phân phối vaccine cho người lớn – được coi là ít cấp bách hơn – bởi các nghiên cứu cho thấy RSV hiếm khi gây bệnh nặng ở người lớn sống ngoài các cơ sở chăm sóc như nhà dưỡng lão.
Để thị trường quyết định ai được dùng thuốc
Tại sao Hoa Kỳ tập trung vào người lớn trước, trong khi châu Âu quan tâm hơn đến RSV ở trẻ sơ sinh?
Ở Hoa Kỳ, các hãng dược có động cơ tài chính: Khoảng 3,7 triệu trẻ sơ sinh được sinh ra mỗi năm, trong khi có khoảng 75 triệu người Mỹ từ 60 tuổi trở lên – nhóm được phê duyệt hai loại vaccine người lớn. Và khoảng một nửa trẻ em được tiêm chủng thông qua Chương trình Vaccine cho Trẻ em, đàm phán giá giảm.
Ngoài ra, trẻ sơ sinh chỉ có thể tiêm chủng bởi bác sĩ lâm sàng của chúng. Người lớn có thể đi bộ vào nhà thuốc địa phương để tiêm, và nhà thuốc chắc chắn hoan nghênh việc kinh doanh.
Nhưng đối tượng người lớn thực sự được hưởng lợi từ vaccine? Các nghiên cứu được trình bày bởi các nhà sản xuất cho Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ để phê duyệt trong một nhóm người khỏe mạnh 60 tuổi trở lên